Nasz bioregion nosi nazwę Dolina Środkowej Wisły, ponieważ jego osią – geograficzną, ekologiczną i kulturową – jest Wisła, a dokładniej jej odcinek od 584 do 653 km szlaku żeglugowego. Przymiotnik „Środkowa” odnosi się do tego fragmentu rzeki, który kształtuje krajobraz i historię regionu.

Granice Bioregionu Dolina Środkowej Wisły zostały określone zgodnie z założeniami projektu Bioregional Weaving Labs i powiązane z granicami administracyjnymi gmin związanych z doliną rzeki przyrodniczo lub historycznie.

Na lewym (południowym) brzegu Wisły bioregion obejmuje gminy: Nowy Duninów, Gostynin (miejska i wiejska), Łąck, Szczawin Kościelny, Gąbin, Pacyna, Słubice, Sanniki, Iłów i Młodzieszyn. Na prawym (północnym) brzegu należą do niego gminy: Brudzeń Duży, Stara Biała, Słupno, Bodzanów, Mała Wieś i Wyszogród.

Łącznie bioregion obejmuje 5 gmin powiatu gostynińskiego, 10 z 15 gmin powiatu płockiego oraz 2 z 7 gmin powiatu sochaczewskiego. Ze względów merytorycznych i organizacyjnych bioregion nie obejmuje miasta Płocka.

Obszar ten, liczący blisko 200 tysięcy hektarów, który zamieszkuje go około126 tyś osób, jest niezwykle cenny pod względem przyrodniczym i kulturowym. Jego ochrona i rozwój w zgodzie z naturą są kluczowymi celami naszej inicjatywy.

UKSZTAŁTOWANIE TERENU

Bioregion „Doliny Środkowej Wisły” charakteryzuje się wyjątkową różnorodnością krajobrazową i przyrodniczą. Mimo tej różnorodności, tworzy spójną całość dzięki wspólnej historii geologicznej i powiązaniom ekologicznym.

Jednym z najbardziej unikalnych aspektów tego obszaru jest jego położenie w południowo-wschodniej części lobu najmłodszego zlodowacenia w Polsce – bałtyckiego (północnopolskiego). To właśnie dzięki temu procesowi powstały tu rzadkie w skali środkowej Polski formy terenu, które nadają bioregionowi wyjątkowy charakter.

KRAJOBRAZ

Główną osią krajobrazową i najważniejszym elementem hydrologicznym Bioregionu jest rzeka Wisła wraz ze swoją doliną, rozciągającą się na około 70 kilometrów. Na tym odcinku można wyróżnić dwie części: naturalny bieg rzeki, który rozciąga się od wschodniej granicy Bioregionu do Dobrzykowa w gminie Gąbin, obejmując północno-zachodni fragment obszaru Natura 2000 Dolina Środkowej Wisły, oraz sztuczny zbiornik wodny – Jezioro Włocławskie, powstałe w wyniku spiętrzenia wód Wisły zaporą we Włocławku, ciągnące się od Dobrzykowa do Nowej Wsi w gminie Nowy Duninów.

GLEBY

Gleby Bioregionu „Dolina Środkowej Wisły” należą do środkowoeuropejskiej strefy glebowej i powstały na osadach czwartorzędowych, takich jak gliny morenowe, piaski, żwiry sandrowe, iły zastoiskowe oraz aluwia dolin rzecznych. Dominują tu gleby płowe, rozwinięte na piaskach gliniastych i glinach morenowych, które występują na wysoczyznach po obu stronach Wisły.

Dużą powierzchnię zajmują gleby bielicowe, występujące w trzech głównych obszarach: w Kotlinie Płockiej (gminy Nowy Duninów i Gostynin), na Pojezierzu Dobrzyńskim (między Płockiem a ujściem Skrwy Prawej i Wierzbicą) oraz na prawym brzegu Wisły (gminy Bodzanów, Mała Wieś i Wyszogród).

Istotnym typem gleb są również mady, towarzyszące Wiśle, zwłaszcza na jej lewym brzegu – od Soczewki po ujście Bzury. Wzdłuż doliny Wisły, głównie po jej lewej stronie, występują także gleby rdzawe.

KLIMAT

Klimat Bioregionu „Dolina Środkowej Wisły” należy do typu Wielkich Dolin według klasyfikacji Romera i ma charakter przejściowy, łącząc cechy klimatu oceanicznego i kontynentalnego. Zmienność warunków pogodowych wynika głównie ze ścierania się wilgotnych mas powietrza polarnomorskiego z suchymi masami powietrza kontynentalnego.

Obszar ten charakteryzuje się niskimi opadami rocznymi (450–550 mm), z maksimum w okresie letnim (czerwiec–sierpień). Roczny średni opad wynosi 514 mm, z najwyższą wartością w lipcu (107 mm) i najniższą w styczniu (31 mm). Średnia roczna temperatura powietrza to 7,5°C, z najwyższą w lipcu (18°C) i najniższą w lutym (-3°C). Okres wegetacyjny trwa około 210–213 dni.

Przeważają wiatry zachodnie, ale występują także wiatry wschodnie i północne. Najsilniejsze wiatry wieją zimą i wczesną wiosną, a najsłabsze w lecie. Średnia prędkość wiatru wynosi 3,4 m/s.

Jednym z kluczowych problemów klimatycznych regionu jest niedobór opadów w sezonie wegetacyjnym, pogarszany przez wysokie parowanie, co prowadzi do deficytu wody niezbędnej dla gleby. Zjawisko to było widoczne już w latach 80. XX wieku, a w wyniku globalnego ocieplenia uległo pogłębieniu, czego dowodem są rosnące temperatury maksymalne.

DEMOGRAFIA

Najwięcej mieszkańców ma gmina miejska Gostynin – prawie 17 000. Kolejne to: Stara Biała (12 265), Gostynin wiejski (11 750), Gąbin (11 151) i Słupno (9 051). Gęstość zaludnienia najwyższa jest w Słupnie (120 os./km²) i Starej Białej (110 os./km²). Średnia dla Bioregionu wynosi 62 os./km².

Współczynnik feminizacji

Na koniec 2023 roku na 100 mężczyzn przypadało 103,07 kobiet – mniej niż w Polsce (107) i woj. mazowieckim (109), ale więcej niż w powiecie płockim (101). Wynika to z migracji młodych kobiet do miast.

Zmiany populacji (1995-2023)

W 1995 roku Bioregion zamieszkiwało 131 881 osób. Do 2023 roku liczba ta spadła o 5 493 osoby (-4,2%). Po wyłączeniu przyrostu w gminach Stara Biała i Słupno, spadek wynosi aż 11,6%. Największy ubytek ludności odnotowano w gminach Pacyna (-26,1%), Łąck (-25,9%), Wyszogród (-20,4%), Szczawin Kościelny (-19,1%) i Sanniki (-18,0%). Gostynin stracił 16% mieszkańców. Większość gmin z dużym odpływem ludności leży daleko od Płocka, co ogranicza dostęp do rynku pracy i usług. Zaskakujący jest wysoki spadek w gminie Łąck, mimo bliskości Płocka.

Przyrost naturalny i migracje

Spadek ludności wynika głównie z negatywnego przyrostu naturalnego. W latach 2016-2023 liczba zgonów przewyższała liczbę urodzeń. W 2017 roku przyrost wyniósł -145 osób, a w szczycie pandemii (2021-2022) spadł do -802 i -710. W 2023 roku wciąż utrzymywał się na niskim poziomie (-562). Liczba urodzeń zmniejszyła się z 1 200 w 2016 roku do 885 w 2023 roku.